Η ελαφρυντική περίσταση του πρότερου σύννομου βίου άρ.84 Ποινικού Κώδικα

Της Ειρήνης Νάνου, Φοιτήτριας Νομικής, ΑΠΘ Η έννοια των ελαφρυντικών περιστάσεων στο άρ. 84 ΠΚ δεν ορίζεται λεπτομερώς. Αντ΄αυτού η καταγραφή των περιστάσεων, οι οποίες τελούν υπό ελαφρυντικών στοιχείων από τον νομοθέτη, είναι ενδεικτική. Επομένως ο δικαστής είναι ελεύθερος, καταρχήν, να αναγνωρίσει ως ελαφρυντικές και άλλες περιστάσεις, οι οποίες δεν απαριθμούνται αναλυτικά στο συγκεκριμένο άρθρο. Άλλωστε, ορθώς επισημαίνεται ότι οι ελαφρυντικές περιστάσεις αποτελούν μια αόριστη νομική έννοια, που χρήζει περαιτέρω ελέγχου από τον Άρειο Πάγο.

Ειδικότερα, η ελαφρυντική περίσταση του πρότερου σύννομου βίου του υπαιτίου, η οποία υπαγορεύει in concreto μια επιεικέστερη ποινική μεταχείριση, αποτελεί νεοτερισμό του νέου ΠΚ. Στο προηγούμενο καθεστώς το παρόν άρθρο αναφερόταν στον πρότερο έντιμο βίο του υπαιτίου και μάλιστα στο γεγονός ότι «ο υπαίτιος έζησε ως τον χρόνο του εγκλήματος έντιμη ατομική, οικογενειακή, επαγγελματική και γενικά κοινωνική ζωή». Τονίζεται, όμως, στην Αιτιολογική Έκθεση του ισχύοντος ΠΚ, το γεγονός ότι η συγκεκριμένη αλλαγή της λεκτικής διατύπωσης αποσκοπεί στην αντικειμενική και ισότιμη μεταχείριση των πολιτών, ανεξαρτήτως των κρατούντων κοινωνικών προτύπων, υπηρετώντας παράλληλα την ασφάλεια του δικαίου και την αξιολόγηση του νομικά κρίσιμου, εφόσον ο ελεύθερος και υπεύθυνος πολίτης οφείλει μονάχα να συμμορφώνεται στο νόμο.

Είναι, ωστόσο, ικανή από μόνη της η ύπαρξη λευκού ποινικού μητρώου, ώστε να αναγνωρισθεί ως ελαφρυντικό, όπως αυτό διαφαίνεται τόσο από τη γραμματική ερμηνεία της διάταξης, όσο κι από την Αιτιολογική Έκθεση του νέου ΠΚ;

Τι θα λέγαμε για την πολύκροτη υπόθεση Επ. Κορκονέα, όπου το ΜΟΕΛαμ. του αναγνώρισε το ελαφρυντικό του πρότερου σύννομου βίου και επέβαλε την ποινή της πρόσκαιρης κάθειρξης 13 χρ. αντί της ισοβίου καθείρξεως που είχε επιβληθεί πρωτόδικα ;

Η πρώτη απόφαση του Αρείου Πάγου, η οποία επιχείρησε να ερμηνεύσει τον όρο «σύννομος βίος», είναι η ΑΠ 1466/2019. Η εν λόγω απόφαση έκρινε ότι η νέα διάταξη, όπως τέθηκε σε ισχύ με το Ν. 4619/2019, «η υπό στοιχείο α΄ που συνίσταται στο «ότι ο υπαίτιος έζησε σύννομα ως τον χρόνο που έγινε το έγκλημα, περίσταση που δεν αποκλείεται από μόνη την προηγούμενη καταδίκη του για ελαφρό πλημμέλημα». Συνεπώς κριτήριο για τη συνδρομή της ελαφρυντικής αυτής περίστασης είναι η σύννομη ζωή του υπαιτίου, που υπάρχει όταν αυτός δεν έχει διαπράξει αξιόποινη πράξη, παραβιάζοντας επιτακτικούς ή απαγορευτικούς κανόνες δικαίου, του λευκού ποινικού μητρώου μη όντος του μόνου αποδεικτικού στοιχείου για την κατάφαση της περίστασης αυτής, του δικαστού δυνάμενου να κρίνει στα πλαίσια που ορίζονται από το άρ. 178 του ΚΠΔ. Ακολούθως, η ΑΠ 1663/2019[6] έκρινε πως η νέα διάταξη είναι «επιεικέστερη της προϊσχύσας, όπως δε αναγράφεται στην αιτιολογική έκθεση του ισχύοντος ΠΚ αντί του κριτηρίου της «έντιμης ζωής» τίθεται το ορθολογικότερο της «νόμιμης». Στην περ. α’ αντί του απροσδιορίστου κριτηρίου της «έντιμης ζωής», υιοθετήθηκε το δεκτικό βεβαίωσης της «νόμιμης» ζωής. Η εκπλήρωση απροσδιόριστων «ηθικών καθηκόντων» έχει φυσικοδικαιϊκό χαρακτήρα, ασυμβίβαστο με τη θετικότητα του ποινικού δικαίου». Στη συνέχεια, δέχτηκε ότι ο σύννομος βίος πρέπει να αναγνωριστεί στο πρόσωπο του κατηγορουμένου, καθόσον «συμπεριφέρθηκε πάντοτε με ευγένεια, καλοσύνη και ευπρέπεια προς τους συνανθρώπους του και διήγε, μέχρι την ημέρα της φερόμενης τέλεσης από αυτόν των πράξεων που του αποδίδονται, έναν έντιμο βίο».

Από τα παραπάνω καθίσταται λοιπόν σαφές, ότι η νομολογία τείνει προς μια ορθότερη αντιμετώπιση του σύννομου βίου, και δεν θεωρεί αρκετό το λευκό ποινικό μητρώο, χωρίς συμπληρωματικά στοιχεία, για τη χορήγηση του ελαφρυντικού. Τα κριτήρια, άρα, παύουν να είναι αμιγώς αντικειμενικά και πλέον απαιτείται, το κριτήριο της νόμιμης ζωής να εξειδικεύεται ως ο σεβασμός των εννόμων αγαθών και η συμμόρφωση στους δικαιϊκούς κανόνες. Απαιτείται ήτοι, θετική κοινωνική συμπεριφορά αφενός, και αφετέρου μια σωστή και ευπόληπτη στάση απέναντι σε κανόνες δικαίου καθόλα δεσμευτικούς ως προς όλα τα σημεία τους.

Βέβαια να σημειωθεί πως η παραβίαση ηθικών κανόνων όπως λ.χ. η ύπαρξη εξωσυζυγικών σχέσεων του δράστη ή ότι ο ίδιος ήταν μέθυσος ή ακόμη κι αν έχει καταδικαστεί σε 10 πλημμελήματα ελαφρά, δεν συνεπάγεται την απόρριψη της αναγνώρισης του ελαφρυντικού του πρότερου σύννομου βίου!